دیابت که به عنوان بیماری قند نیز شناخته میشود، نه تنها بر زندگی روزمره افراد تاثیر میگذارد، بلکه اگر کنترل نشود، میتواند عواقب جدی و گاهی غیرقابل جبرانی برای سلامتی به همراه داشته باشد. از این رو، شناخت این بیماری و راههای پیشگیری و مدیریت آن اهمیت ویژهای دارد. در ادامه، به بررسی کامل دیابت، انواع آن، علائم هشداردهنده، روشهای تشخیص و بهترین راههای پیشگیری خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا با اطلاعات کاملتر و دقیقتری در مورد این بیماری آشنا شوید و بتوانید گامهای موثری برای حفظ سلامتی خود و عزیزانتان بردارید.
بیماری دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که زمانی رخ میدهد که سطح قند خون در بدن به طور مداوم بالا باشد. این بیماری ناشی از مشکلاتی در تولید یا عملکرد انسولین، هورمونی که توسط پانکراس تولید میشود، است. انسولین نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارد و کمک میکند که گلوکز از خون به سلولها منتقل شود تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. وقتی بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمیکند یا سلولهای بدن به درستی به انسولین پاسخ نمیدهند، سطح گلوکز در خون افزایش پیدا میکند. این افزایش مکرر میتواند آسیبهای جدی به اعضا و بافتهای بدن وارد کند. دیابت میتواند عوارض زیادی از جمله مشکلات قلبی، نارسایی کلیه، آسیب به عروق خونی، مشکلات بینایی و زخمهای مزمن در پاها را به همراه داشته باشد.
انواع بیماری دیابت
بهصورت کلی دیابت به سه نوع اصلی تقسیم میشود که هر کدام ویژگیها و عوامل مختلفی دارند که در ادامه آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
دیابت نوع 1
دیابت نوع 1 که به عنوان دیابت وابسته به انسولین یا دیابت نوجوانان نیز شناخته میشود، زمانی رخ میدهد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلولهای بتا در پانکراس را که تولیدکننده انسولین هستند، تخریب میکند. در نتیجه، بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست. این نوع دیابت معمولا در کودکان، نوجوانان و جوانان تشخیص داده میشود، اگرچه میتواند در هر سنی رخ دهد. اما آیا دیابت نوع یک ارثی است؟ در پاسخ باید گفت بله، دیابت نوع 1 میتواند ارثی باشد اما عوامل محیطی نیز در بروز آن نقش دارند. این نوع دیابت علائمی مانند افزایش تشنگی، تکرر ادرار، خستگی شدید، کاهش وزن غیرمنتظره و تاری دید خواهد داشت. برای درمان این بیماری افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید به طور منظم انسولین تزریق کنند و سطح قند خون خود را با دقت کنترل کنند.
دیابت نوع 2
دیابت نوع دو چیست و چه علائمی دارد؟ دیابت نوع 2 که به عنوان دیابت غیر وابسته به انسولین یا دیابت بزرگسالان نیز شناخته میشود، زمانی رخ میدهد که بدن به درستی از انسولین استفاده نمیکند یا پانکراس نمیتواند به اندازه کافی انسولین تولید کند. این نوع دیابت بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال، کسانی که اضافه وزن دارند و افراد کمتحرک مشاهده میشود اما میتواند در هر سنی رخ دهد. علائم این نوع دیابت شامل افزایش تشنگی، تکرر ادرار، خستگی، زخمهایی که به کندی بهبود پیدا میکنند و عفونتهای مکرر است. برای درمان نیز تغییر در سبک زندگی که شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و در برخی موارد داروها و انسولین مناسب خواهد بود.
دیابت بارداری
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که در دوران بارداری بروز میکند. در این نوع دیابت، هورمونهای بارداری میتوانند مقاومت به انسولین ایجاد کنند که باعث افزایش سطح قند خون میشود. دیابت بارداری معمولا پس از زایمان برطرف میشود، اما میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش دهد. این نوع دیابت معمولا بدون علامت است و با آزمایشهای دورهای در دوران بارداری تشخیص داده میشود.
علائم اصلی دیابت چیست
دیابت ممکن است در ابتدا علائم آشکاری نداشته باشد یا علائم به تدریج بروز کنند. با این حال، برخی از علائم و نشانههای رایج دیابت که ممکن است افراد مبتلا تجربه کنند عبارتند از:
- تشنگی بیش از حد
افراد مبتلا به دیابت معمولاً احساس تشنگی شدید میکنند. این به دلیل افزایش سطح قند خون است که بدن را وادار به دفع مقدار بیشتری ادرار میکند و منجر به کمآبی میشود.
- ادرار مکرر
افزایش سطح قند خون باعث میشود کلیهها تلاش کنند قند اضافی را از طریق ادرار دفع کنند. این موضوع باعث میشود افراد مبتلا به دیابت به طور مکرر نیاز به ادرار کردن داشته باشند، به ویژه در طول شب.
- خستگی شدید
با وجود اینکه قند خون بالا است، سلولهای بدن قادر به استفاده از آن به عنوان منبع انرژی نیستند. این وضعیت منجر به خستگی و کاهش انرژی میشود.
- کاهش وزن غیرعادی
افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، ممکن است به سرعت وزن خود را از دست دهند، حتی اگر غذای بیشتری مصرف کنند. بدن نمیتواند گلوکز را به سلولها برساند و بنابراین از چربی و عضله به عنوان منبع انرژی استفاده میکند.
- تاری دید
افزایش سطح قند خون میتواند باعث تورم عدسی چشم و در نتیجه تاری دید شود. این وضعیت میتواند موقتی باشد اما در صورت عدم کنترل دیابت، ممکن است به مشکلات جدیتری مانند رتینوپاتی دیابتی منجر شود.
- زخمهایی که به کندی بهبود مییابند
سطح بالای قند خون میتواند به عروق خونی آسیب برساند و جریان خون به نواحی مختلف بدن را کاهش دهد. این موضوع باعث میشود زخمها و بریدگیها به کندی بهبود یابند و به عفونتها مستعدتر باشند.
- عفونتهای مکرر
افراد مبتلا به دیابت ممکن است بیشتر در معرض عفونتهای مکرر، به ویژه عفونتهای پوستی و دستگاه ادراری باشند. قند بالا در خون میتواند محیط مناسبی برای رشد باکتریها فراهم کند.
- بیحسی یا سوزش در دستها و پاها
نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت است که به علت آسیب به اعصاب محیطی رخ میدهد. این وضعیت میتواند باعث بیحسی، سوزش یا درد در دستها و پاها شود.
راه های تشخیص دیابت
تشخیص دیابت معمولا از طریق آزمایشهای خون انجام میشود. این آزمایشها به پزشکان کمک میکنند تا سطح گلوکز خون را اندازهگیری کرده و نوع دیابت را تشخیص دهند. در ادامه آزمایشات ضروری برای افراد دیابتی را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا
این آزمایش سطح گلوکز خون را پس از حداقل 8 ساعت ناشتا بودن اندازهگیری میکند. نتایج این آزمایش به شرح زیر تفسیر میشود:
- سطح گلوکز کمتر از ۱۰۰: نرمال
- سطح گلوکز بین ۱۰۰ تا ۱۲۵: پیش دیابت
- سطح گلوکز ۱۲۶ یا بیشتر: دیابت
- آزمایش هموگلوبین
آزمایش هموگلوبین
این آزمایش میانگین سطح گلوکز خون را در ۲ تا ۳ ماه گذشته اندازهگیری میکند. نتایج این آزمایش به شرح زیر تفسیر میشود:
- سطح A1C کمتر از ۵.۷%: نرمال
- سطح A1C بین ۵.۷% تا ۶.۴%: پیش دیابت
- سطح A1C ۶.۵% یا بیشتر: دیابت
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی
آزمایش هموگلوبین
در این آزمایش ابتدا سطح گلوکز خون ناشتا اندازهگیری میشود. سپس فرد یک محلول قندی خاص مصرف میکند و سطح گلوکز خون دو ساعت پس از مصرف محلول اندازهگیری میشود. نتایج این آزمایش به شرح زیر تفسیر میشود:
- سطح گلوکز کمتر از ۱۴۰: نرمال
- سطح گلوکز بین ۱۴۰ تا ۱۹۹: پیش دیابت
- سطح گلوکز ۲۰۰ یا بیشتر: دیابت
- آزمایش گلوکز تصادفی
آزمایش گلوکز تصادفی
این آزمایش میتواند در هر زمانی از روز انجام شود و نیازی به ناشتا بودن نخواهد داشت. اگر سطح گلوکز خون به طور تصادفی ۲۰۰ یا بیشتر باشد و فرد علائم دیابت (مانند تشنگی شدید، ادرار مکرر، و خستگی) داشته باشد، احتمال دیابت وجود دارد.
آزمایشهای تکمیلی
در برخی موارد پزشک ممکن است آزمایشهای دیگری نیز تجویز کند، مانند آزمایشهای مربوط به عملکرد کلیه، سطح کلسترول و تریگلیسیرید و آزمایشهای ادرار برای بررسی وجود کتونها که میتواند به تصمیمگیری بهتر کمک کند.
بهترین راه پیشگیری از بروز دیابت
برای پیشگیری از بروز دیابت، به ویژه دیابت نوع 2، توجه به سبک زندگی سالم از اهمیت ویژهای برخوردار است. تغذیه سالم و متنوع شامل مصرف میوهها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئینهای کمچرب و کاهش مصرف قند و کربوهیدراتهای ساده، نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به دیابت دارد. همچنین، انجام فعالیت بدنی منظم مانند ورزشهای هوازی و تمرینات مقاومتی، حفظ وزن سالم، ترک سیگار و مدیریت استرس از دیگر عوامل موثر در پیشگیری از دیابت هستند. پیروی از این توصیهها میتواند به بهبود حساسیت بدن به انسولین و کنترل سطح قند خون کمک کرده و در نتیجه خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهد.
